Tekst bij de presentatie van het MILK project van Esther Polak en Ieva Auzina op kasteel Groeneveld, nov. 2004 door Jan Hartholt

Hartelijk welkom namens het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, (dat ik verder LNV zal noemen), en in het bijzonder namens de directies Industrie en Handel en Platteland die het MILK project van Esther Polak en Ieva Auzina mede mogelijk hebben gemaakt.

Dit is een opening binnen een opening. Op 8 juli heeft minister Veerman de tentoonstelling van de Prijs van het Paradijs hier geopend. Het Milk project hoort daarbij en met deze speciale openingsbijeenkomst verwelkomen we dit project.

Graag wil ik u een paar dingen vertellen over wat LNV zoekt. En een paar dingen over hoe kunstenaars en in het bijzonder, het project MILK ons daar kunnen helpen. Daarna nodig ik u uit de installatie zoals hij hier staat te beleven. De melkmachine, maar dan anders.

Wat zoekt LNV? Minister Veerman is er in zijn beleidsprogramma “Vitaal en Samen” duidelijk in: “herstel van de verbinding (van LNV) met de samenleving”, “een goede balans tussen de drie dimensies van het begrip duurzaamheid: people, planet en profit” en “de samenleving intensief en direct betrekken bij de beleidsontwikkeling” om maar enkele citaten van de eerste pagina’s te noemen. Dat is de optiek van waaruit het departement moet (gaan) werken.

Het (weer) centraal zetten van de mens in het LNV-beleidsproces. Beleid maken door uit te gaan van mensen en vervolgens je bewust te zijn van het effect van (nieuw) beleid op mensen. Dat vereist dat je gevoelig bent voor de vele betekenissen, die verschillende groepen in de samenleving aan onze beleidsonderwerpen geven.

“ People” kan niet losgezien worden van “Planet” en “Profit”. Modelmatig denken en rationaliseren zijn de sterke kanten van beleidsmakers, zo ook bij LNV. Maar mensen zijn niet alleen rationeel, maar ook irrationeel en inconsistent. De werkelijkheid van de burger is ongedeeld. Dé consument, dé burger, noch dé boer bestaat. Dat vraagt nieuwe manieren van werken waarin ontvankelijkheid en om kunnen gaan met verbeelding thuishoren.

Op veel plaatsen wordt duidelijk dat kunstenaars zich interesseren voor en in hun werk ingaan op onderwerpen die in de beleidsfeer van LNV liggen. In film, literatuur, theater zijn hiervan vele voorbeelden aan te wijzen.
Kunst voegt, anders dan wetenschap, moraliteit en esthetiek toe aan beleidsthema’s. (mooi, goed, lelijk, slecht)

De cultuur ‘bemoeit’ zich dus met ons, LNV. Een ontmoeting tussen de wereld van de kunst en de wereld van landbouw, natuur, voedsel en platteland biedt mogelijkheden om ons werk te vernieuwen.

De ontmoeting daagt uit tot vernieuwing van het denken over deze thema’s. Is belangrijk voor het publieke debat daarover en daarmee voor de verbinding tussen het beleid van LNV en de samenleving.
Als geen anderen zijn kunstenaars in staat de werkelijkheid op een andere dan de rationeel-logische wijze te representeren en daarmee het scala aan probleemstellingen en oplossingen te vergroten. Kunstenaars zijn de seismografen van de samenleving, ze laten je voelen wat doortrilt van onder de oppervlakte, heeft Wiel Kusters, hoogleraar Letterkunde Universiteit Maastricht, me geleerd

Het gaat als het ware om nieuwe verbindingen tussen onze cultuur en de agri-cultuur (een woord dat we in het Nederlands i.t.t. het Frans en het Engels niet kennen). (Peter Sellars)

Tien landen zijn toegetreden als nieuwe leden van de Europese Unie, waaronder Letland.
Toetreding van 10 nieuwe lidstaten is niet alleen een economische maar ook een culturele opgave.

In WTO verband maakt de Europese Unie afspraken over markten en handel, over in- en exporttarieven. Landbouw staat altijd op die agenda.
Daar hebben we de globalisten, die wijzen op het belang van een vrije markt voor welvaart en hoe vrij verkeer van goederen landen verbindt. Daar zijn de anti-globalisten die strijden tegen de gevolgen van de consumptiemaatschappij en de negatieve gevolgen voor de aarde via verlies aan biodiversiteit en klimaatverandering. Wat er gebeurt op internationaal niveau, wat de mensen daarvan vinden en wat de mensen willen dat er gebeurt is onderwerp van beleid en politiek. Dat is de moderne politieke agenda met de botsingen tussen culturele opvattingen die daarbij horen. En die politieke agenda is deze week extreem duidelijk geworden.

Letland en Nederland zijn de twee landen die in het MILK project de spanningsboog vormen. De Letten en de Nederlanders hebben straks dezelfde Europese grondwet. Wat weten we eigenlijk van Letland? Hoe heet hun president? Hoeveel mensen wonen er? Is er zoiets als Lets? Hoeveel boeren wonen er en hoeveel landbouwgrond is er? U wist het misschien maar ik in ieder geval niet. En toch zijn er die onzichtbare draadjes tussen Letten en Nederlanders want we drinken hun melk, eten hun kaas in een Italiaans jasje, en Nederlandse bedrijven verkopen, vermomd als Frau Antje, Letse melk aan onze Oosterburen. Via projecten als deze kunnen we wat over elkaar te weten komen.

Het project MILK volgt de route die melk aflegt van de uier van de koe in Letland tot aan de mond van de consument in Nederland. De route wordt gevolgd met GPS (Global Positioning System).
Het project MILK wordt zichtbaar gemaakt via een installatie en een website. Wie dit heeft gezien zal zich voortaan bij iedere hap realiseren dat de grondstoffen waaruit het product is samengesteld uit de meest onverwacht plekken op de wereld kunnen komen en dat daar vele persoonlijke levens aan gekoppeld zijn. Het project is in Letland te zien geweest en heeft al tot diverse publicaties geleid, is nu dus hier op kasteel Groeneveld te zien en zal daarna nog op een agrarische vakbeurs te zien zijn.

Dat LNV kunstenaars en hun werk een plek in het beleid wil geven en wil laten zien dat het belangrijk is voor onze manier van werken. blijkt ook uit het feit dat LNV het project MILK van Esther en Ieva heeft opgenomen in het programma van de conferentie Changing Land Use in Europe. Deze conferentie vindt plaats van 10 tot en met 12 november in het kader van het Nederlands Voorzitterschap, hier op kasteel Groeneveld.. Op deze conferentie, over het toekomstig landgebruik in de Europese Unie, kunnen de directeuren plattelandsbeleid van de lidstaten en de Europese Commissie kennismaken met deze manieren van kijken, onderzoeken en communiceren via een presentatie van Esther.

Dames en heren,

Herman de Coninck schreef een bundel essays over poëzie onder de titel: Intimitieit onder de melkweg.
Daarin laat hij zien hoe poëzie het vertrouwde, het nabije verbindt met de onmetelijke en onbekende ruimte. Het unieke van individuele mensen met het algemene van de mensheid.

Zoiets doen Esther en Ieva ook in dit project MILK. En daarbij voegen ze nog een letterlijke betekenis aan het begrip melkweg toe. Ze volgen de weg van melk. Dat doen kunstenaars: betekenis toevoegen, waarde toevoegen. En daarom zijn ze belangrijk voor beleidsmakers.

Ze verbinden de grote internationale bewegingen in de politiek en in de economie met unieke mensenlevens op specifieke plekken via onzichtbare draadjes, gespannen door 24 satelllieten die als spinnen om de aarde draaien.
De verbinding zie je terug als patronen op een beeldscherm. En op die patronen kun je dan weer in of uitzoomen en je op elk niveau afvragen: wat is hier eigenlijk aan de hand, wat betekent dit? Waar staat dat voor?

Zo, wens ik ons zelf toe, zullen we ons als beleidsmakers ook gaan inzetten om oog, hart en handen te hebben voor wat er werkelijk toe doet in de wereld.

Dames en heren: het is melktijd ik stel voor dat we de melkmachine opzoeken.